Ağıllı köy
-
Muş Merkez (
Geliguzan bucağı) -
Muş■ Köyün kuzeyindeki dağda Susants veya Zozgants adlı kale harabesi bulunmaktaydı. Kürtçe Dera Soradari adı verilen manastır harabesi bunun yakınındaydı.
SN■ Koord: 38° 36' 4'' D, 41° 26' 27'' K
Alican köy
-
Muş Merkez (
Mercimekkale bucağı) -
Muş■ Ermenilerin terk etmesinden sonra Karapapak yerleşimi olarak kurulan köy 80'li yıllarda dışarı göç vermeye başlamış ve yerlerine Kürtler yerleşmişlerdir.
metonio■ Köyün Kütük nüfusu Karapapak Türklerinden oluşur.
Mustafa■ Koord: 38° 50' 5'' D, 41° 33' 40'' K
Arıköy köy
-
Muş Merkez (
Geliguzan bucağı) -
Muş■ Talvorik vadisinin başlangıcını oluşturan Aliyan deresi 19. yy’da Sasun isyanının odak noktalarından biriydi. Yer adlarının çoğu Kürtçe olduğu halde köken veya kimlik açısında Ermeni oldukları anlaşılıyor.
SN■ Koord: 38° 37' 49'' D, 41° 19' 48'' K
Aşağıyongalı köy
-
Muş Merkez (
Yaygın bucağı) -
Muş■ 20. yy başında Yukarı Yongalı'daki S. Garabed manastırına ait çiftlik ve hizmet binalarından oluşan bir yapı kompleksi idi.
SN■ Yukarı Page köyü olarak bölünen kısım Cumhuriyetin ilk yıllarında Erzurum civarından göçen Türkler tarafından, Aşağı Page köyü olarak bölünen kısım ise Erivan Kürtleri tarafından iskân edilmiştir. Daha sonra bu iki taraf anlaşamadığı ve ufak çaplı çatışmalar çıktığı için köy ikiye ayrılmış, ve nihayetinde 80'li yıllarda Erzurum muhacirleri yukarı köyden göç etmeye başlayınca köyün ezici çoğunluğu Kürt olarak kalmıştır. 93 Harbi yıllarında Muş Merkez'den bu köye atanmış bir Hamidiye alayı komutanı, bir ağıl ve bir kaç Kürt evi hariç 1915 yılına kadar köyün tamamına yakını Ermeni kökenliydi.
metonio■ 1934 yılındaki bir belgeye göre; o yıl Kürt Redkan aşireti bu köye iskan edilmiştir.
Mar(d)astan■ Koord: 38° 55' 52'' D, 41° 15' 51'' K
Bahçeköy köy
-
Muş Merkez (
Yaygın bucağı) -
Muş■ 1900 yılında bölgeye gelen Çeçenler ve Avarlar yaşamaktadır. Fakat artan nüfus sebebiyle bazı aileler Malazgirt'te aynı isim de bir köy daha kurmuştur.
Mustafa■ Koord: 38° 58' 28'' D, 41° 24' 43'' K
Bakırcılar mahalle (Serinova bağ)
-
Muş Merkez (
Mercimekkale bucağı) -
Muş■ Serinova Kasabasını kuranlar Ermenilerdir. Büyük Sürgün'den sonra Kafkasya'dan gelen İnguşlar da kasabaya yerleşmiştir. Tehcirin ardından Karadeniz'den Lazlar'da kasabaya iskan edilmiştir.
Cemil■ Koord: 38° 59' 13'' D, 41° 34' 46'' K
Bilek köy
-
Muş Merkez (
Yaygın bucağı) -
Muş■ Muş Tarihi yazarına göre 3200 haneden oluşan köyün adı da `kalabalık` anlamına gelmekteydi.
SN■ Herta şeyhlerinin bir kolu Pazu Köyünde yaşamaktadır.
AHMET ŞEYHAN■ Sünni-Şafii Zaza yerleşimi. Köy halkı Kürtçeyi de, Türkçeyi de, Zazacayı da bilir.
metonio■ Koord: 38° 59' 15'' D, 41° 13' 16'' K
Bostankent köy
-
Muş Merkez (
Mercimekkale bucağı) -
Muş■ Profesör Manandyan, Tabula Peutingeriana’da zikredilen Vastauna menzilinin bu yer olduğunu ve Ermenice adının Bastawan (Pasdavan - Şenlikköy) olması gerektiğini güçlü bir şekilde savunur. The Trade and Cities of Armenia, 106.
SN■ Koord: 39° 0' 32'' D, 41° 50' 25'' K
Boyuncuk köy
-
Muş Merkez (
Mercimekkale bucağı) -
Muş■ Adına rağmen 1914’te 293 nüfuslu Ermeni köyü idi; Meryemana kilisesi vardı.
SN■ Köy halkı Karapapak iken tedricen Kürtleşmiştir, Karapapaklar çoğunlukla şehir dışına göç etmiştir.
metonio■ Köyün kütük nüfusu Terekeme-Karapapak Türklerinden oluşur. Karapapakların Bursa'ya göç etmesi ile Ağrılı Kürtler köye yerleşti.
Mustafa■ Koord: 38° 50' 49'' D, 41° 35' 10'' K
Bozbulut köy
-
Muş Merkez (
Yaygın bucağı) -
Muş■ 19. yy sonunda 50 hane Ermeni nüfusu, Surp Stepannos kilisesi ve 1870’te inşa edilmiş taş mektebi vardı.
SN■ Koord: 38° 51' 0'' D, 41° 25' 59'' K
Cevizlidere köy
-
Muş Merkez (
Geliguzan bucağı) -
Muş■ Çok sayıda müstakil mahalleden oluşan dağınık bir yerleşimdir. 20. yy başında mahalleler Aliants, Ambar, Punkeğ, Xartsınkom, Komer, Ğaribcan, Mıxitar, Mazresa, Kerig, Dağvenik, Hosel, Huseyntsik, Xasoyimezre, Çol, Gavrdi, Küğ, Reşik, Semal, Şenik olup tümü Ermeni veya Kürt dilli Ermeni yerleşimiydi.
SN■ Ermenilerin eski şarkılarında dahi bahsettiği bu yerleşim Kürt aşiretleri tarafından dağıtıldı ve çoğu göçe zorlandı. Günümüzde Sason ve Xiyan aşiretlerinden Kürtler yaşıyor. Köyün büyük çoğunluğu korucu ve muhafazakar İslamcıdır.
metonio■ Koord: 38° 35' 20'' D, 41° 20' 48'' K
Çatbaşı köy
-
Muş Merkez -
Muş■ 20. yy başında
Ermeni yerleşimi.
■ Meğrakom `arı komu` demektir. Ancak burada kastedilen, Meğraked (`Bal deresi`) adı verilen Karasu ırmağı olmalıdır.
SN■ Koord: 38° 48' 30'' D, 41° 26' 46'' K
Çöğürlü köy
-
Muş Merkez -
Muş■ Eski Ermeni coğrafyasında yaklaşık 40 yerde örneği görülen Arinç yer adının anlamı muğlaktır. 7. yy’da yazan tarihçi Hovhan Mamigonyan, sözcüğün anlamını açıklamak için (inandırıcı olmayan) bir efsaneye başvurur.
SN■ Eski bir Ermeni yerleşimi olan Çöğürlü ya da eski adıyla Arınç köyüne 1900 yılında Çeçenler iskan edildi. Daha sonraları Çerkesler de köye yerleşti.
Mustafa■ Koord: 38° 45' 10'' D, 41° 31' 46'' K
Çubuklu mahalle (Karaağaçlı bağ)
-
Muş Merkez -
Muş■ 20 yy. başında iki Marnik köyünü bir-birinden ayırt etmek için birine Dağ Marnik, diğerine Düz Marnik denilmiştir. Diğer Marnik için Muş ilinin Hasköy ilçesine bağlı Gökyazı köyüne bakınız.
Necmettin Kabirli■ Koord: 38° 39' 53'' D, 41° 36' 33'' K
Dağarası mahalle (Yaygın bağ)
-
Muş Merkez (
Yaygın bucağı) -
Muş■ Meğdik (Yaygın) kasabasının Bağlı mahallesi anlamında. ■ Eremyan’ın 10. yy haritasında bu yer Barex/Prex adıyla gösterilmiştir. Ancak ayrıntılı kaynak bulunamadı.
SN■ 1932 yılına ailt bir belgeye göre, 1932 yılında Kürt Redki (Redkan) aşiretinden 17 aile, Iğdır'dan bu köye göç eder. Bu 17 aile Iğdır'a ise 1928 yılında Revan'dan göç etmiş. Belgeye göre gelen aileler, Şebap oğulları: Ömer, Mehmet, Aptullah, Mirze ve Hasan. Hali oğlu Şebap. Eylo oğlu Şebap. Rızgo oğlu Şebap. Yusuf oğlu Mirze, Ali ve Abdi. Heso oğlu Halit, Heso oğlu Mecit. Kadir oğlu Yusuf. Sait oğlu Süleyman. Evdo oğlu Ahmet. Mirze oğlu Ali.
Mar(d)astan■ Ermenilerden sonraki yerel halk Erivan Kürtleridir. Ayrıca 50'li yıllarda Karadeniz ve Kuzeydoğu Anadolu göçmeni Türklerin yerleştiği köylerden biriydi. Bugün köyün çoğu Kürttür.
metonio■ Koord: 38° 55' 55'' D, 41° 18' 25'' K
Donatım köy
-
Muş Merkez -
Muş■ 20. yy başında
Ermeni yerleşimi.
■ 20. yy başında 850 Ermeni nüfusu ve Surp Toros kilisesi vardı.
SN■ Koord: 38° 43' 14'' D, 41° 32' 6'' K
Durugöze köy
-
Muş Merkez -
Muş■ Ermenistan’daki Dvin/Tvin kenti ile Tercan ve Erzurum’daki Dvnig/Tvnig köylerinde görülen Dvin adının anlamı ve kökeni açık değildir. Ortaçağ tarihçisi Xorenli Movses sözcüğün Orta İranca (Partça) `tepe` anlamına geldiğini belirtse de bu yorum modern akademik literatürde kabul görmez.
SN■ 20. yüzyıl başında 550 Ermeni (56 hane) , Kiliseler: 1. Surp Simeon (ahşap yapı, 1189 tarihli, 1862’de yenilenmiş), 2. Surp Tukhmanug (harabe), 3. Surp Kayane (harabe), 4. kilise (harabe), 5. kilise (harabe).Görevli din adamı: papaz Movses,bir okul (30 öğrenci) vardı.
mahir ■ 50'li yıllarda İspir ve Şavşat göçmeni Türkler yerleşmişti. 1975 yılından itibaren köyü terk etmeye başladılar, bugün beş aile hariç köyün tamamı Kürtlerden oluşuyor.
metonio■ Koord: 38° 47' 47'' D, 41° 41' 8'' K
Ekindüzü köy
-
Muş Merkez (
Geliguzan bucağı) -
Muş E1878b 📖:
Şadax (idari bölge)
■ Şadax adı verilen vadinin başlıca köyüdür. Köyün hemen doğusunda bulunan Şuşan veya Susan Kalesi 10. yy’dan itibaren kaydedilmiştir. 19. yy’da köyün yakınında Aziz Sahak’ın babasının reliklerini barındıran Surp Atanakines Manastırı bulunmaktaydı.
SN■ Koord: 38° 37' 12'' D, 41° 24' 38'' K
Gündoğan köy
-
Muş Merkez -
Muş■ Kürtçe «mexel» `hayvanların gündüz dinlenmek için toplandığı alan.`
SN■ Koord: 38° 55' 41'' D, 41° 50' 22'' K
Güvendik mezra (İnardı bağ)
-
Muş Merkez -
Muş■ Sasun ile Kavar (Geliyeguzan) vadisi arasındaki başlıca dağ geçidi yakınındaki Asdvadzadzin (Hz. Meryem) manastırı 19. yy sonunda henüz ayakta olup köy kilisesi olarak kullanılmaktaydı.
SN■ Koord: 38° 30' 41'' D, 41° 24' 16'' K
Harman köy
-
Muş Merkez (
Kızılağaç bucağı) -
Muş■ 20. yy başında kısmen
Ermeni yerleşimi.
■ Tarihçi Xorenli Movses’in (y. 410-490) vatanı olan ünlü Xorni köyüdür. 19. yy sonunda 160 Ermeni ve az miktarda Kürt nüfusu vardı.
SN■ Koord: 38° 46' 41'' D, 41° 23' 43'' K
Kepenek köy
-
Muş Merkez -
Muş■ 20. yy başında
Ermeni yerleşimi.
■ Muş ile Sason arasındaki bağlantıyı sağlayan ve Erm Arğitsor (`Arağ deresi`) adı verilen vadinin kuzey girişinde stratejik önemi olan bir köydür. 9. yy’dan önce inşa edilen ünlü Arakelots (`Havariler`) manastırı bu köyün 3 km güneybatısında yer alır.
SN■ Koord: 38° 42' 26'' D, 41° 32' 52'' K
Kırköy belediye
-
Muş Merkez -
Muş■ Xorenli Movses'in efsanevi anlatısına göre Muş Ovasında Nuh Nebi'nin oğlu zamanında kurulmuş ilk yerleşim ve beylik merkezi idi.
SN■ Muş Merkezde İspir ve Şavşatlıların yerleştiği köylerden biriydi. Bugün çoğu iç ve dış göç neticesinde Kürttür.
metonio■ Koord: 38° 49' 53'' D, 41° 39' 30'' K
Kızılağaç belediye
-
Muş Merkez (
Kızılağaç bucağı) -
Muş■ 20. yy başında
Ermeni yerleşimi.
■ 19. yy sonlarında Xandris nahiyesi merkezidir. Bu nahiyenin, eskiden beri Varto'nun doğusu ile Bulanık'ın batısını kapsayan Xandrıs veya Xandiris nahiyesiyle ilgisi anlaşılamadı. ■ 20. yüzyıl başında az Ermeni nüfusu ve 'Kızıl kilise' adı verilen Yeğertud manastırı vardır. Kürtçe Darasor (`kızılağaç`) adı Dêrasor'dan (`kızıl manastır`) bozmadır.
SN■ Koord: 38° 46' 53'' D, 41° 19' 16'' K
Kilise mevki
-
Muş Merkez -
Muş■ 20. yy başına dek bölgenin en önemli dini merkezi olan manastırdan geriye basit bir taş yığını kalmıştır.
SN■ Koord: 38° 41' 45'' D, 41° 31' 10'' K
Mercimekkale mevki (Mercimekkale bağ)
-
Muş Merkez (
Mercimekkale bucağı) -
Muş■ 2,5 km güneybatıdaki Mercimekkale kasabasına adını veren kale 18. yy ortalarında Muş Beyi Alaeddin tarafından yapılmış, daha sonra Erzurum paşası tarafından yıktırılmıştır.
SN■ Koord: 38° 57' 33'' D, 41° 31' 22'' K